«Պարբերաբար հին զենքերը բերում, ցուցադրում, տանում են»

Ռազմական արդյունաբերության կարևորությունը փաստող քննարկումների լայն դաշտ բացվեց ապրիլյան ռազմական գործողություններից հետո: Տեսակետներն իրարամերժ էին, ոմանք վստահեցնում էին, թե Հայաստանի նման փոքր երկիրը չի կարող ռազմարդյունաբերությունը զարգացնել, մյուսներն ուղիղ հակառակն էին պնդում` վկայակոչելով Հայաստանի դեռ մասամբ պահպանված գիտական ներուժը: Այս ողջ իրարանցման մեջ այդպես էլ պարզ չեղավ, թե, ի վերջո, Հայաստանի ռազմարդյունաբերությունն ինչ վիճակում է: Հզոր ներուժով և արդեն կայացած համալիրը հոգեվարքի մեջ էր 1999-ից: Այսօր գիտնականներն ու մասնագետները կասկածանքով են վերաբերվում համալիրի ամբողջական վերականգնման հնարավորությանը (իհարկե, եթե նման ցանկություն երբևէ լինի), սակայն հավաստիացնում են, որ լուրջ ուշադրության դեպքում, այդուհանդերձ, հնարավոր է մասնակիորեն որոշ ճյուղեր վերագործարկել: «Իրատեսը» հանդիպեց ՌԱՀ-ի ակունքներում կանգնած մասնագետներից մեկի` ԱՐԹՈՒՐ ԱԶԻԶԲԵԿՅԱՆԻ հետ, ով բավականին ուշագրավ մանրամասներ ներկայացրեց: Նա եղել է համալիրի թեթև սպառազինության գլխավոր կոնստրուկտոր և գլխամասային ձեռնարկության տնօրեն:

-Այսօր Հայաստանին պե՞տք է ռազմարդյունաբերական համալիր:
-Աշխարհում ընդամենը հինգ երկիր կա, որ ամեն ինչ արտադրում է (Չինաստան, Ռուսաստան, ԱՄՆ, Գերմանիա, Ֆրանսիա): Բնականաբար, այդ երկրների հետ ոտք գցել չենք կարող, բայց կան խիստ անհրաժեշտ ռազմարդյունաբերական ճյուղեր, առանց որոնց հնարավոր չէ պատկերացնել երկրի անվտանգության ապահովումը։ Ավելին, Հայաստանն ի զորու է նաև այս ուղղությամբ հաջողություն գրանցելու: Իրավիճակն այնպիսին է, որ այսօր մի երկիր կարող է քեզ զենք, զինամթերք տալ, բայց հաջորդ պահին, հնարավոր է, փամփուշտ էլ չտա, և դու կկանգնես փաստի առաջ: Նման դեպքեր եղել են: Ապրիլյան ռազմական գործողությունների ժամանակ էլ դա երևաց:
-Մարտի դաշտում փամփուշտը զինվորի թթվածինն է. չկա փամփուշտ, չկա կյանք: 90-ականներին Հայաստանն այն սակավաթիվ երկրներից էր, որ փամփուշտի արտադրություն ուներ: Ժամանակին այս առումով կար երկու տեսակետ` նման արտադրության անհրաժեշտությունը չկա, քանի որ միշտ կարելի է անսահմանափակ քանակությամբ և էժան գնել Ռուսաստանից, և երկրորդ՝ պետք է անպայման գործարկել հոսքագիծը, քանի որ սատանան կարող է չար կատակ անել: Տեղյա՞կ եք, թե այսօր ինչ վիճակում է այդ հոսքագիծը:
-Հիմա դա և դուստր ձեռնարկությունը կանգնած են: Սեփականաշնորհված ու վաճառված է այլ երկրի քաղաքացու: Այնինչ փամփուշտի սեփական արտադրությունը պարտադիր է: Այն ժամանակ հենց դրա կարևորությունը գիտակցվեց, որովհետև այսօր դու լավ հարաբերությունների մեջ ես որևէ երկրի հետ և նրանից փամփուշտ ես գնում, բայց վաղը, ենթադրենք, հարաբերությունները խզվեցին, ի՞նչ ես անելու: Ինչ վերաբերում է փամփուշտի էժան ձեռքբերմանը, դու կարող ես էժան գնել, բայց այն լինի ժամկետանց: Այսինքն, նոր փամփուշտը չի կարող էժան լինել, իսկ ժամկետանցն էլ խնդիրներ է ստեղծելու:
-Այսօր մեր տարածաշրջանի գրեթե բոլոր երկրները (Իրան, Թուրքիա, Վրաստան) ունեն զարգացած ռազմարդյունաբերական համալիր: Որոշ տվյալներով, Վրաստանն անգամ ռազմական մեքենա է արտահանում, Թուրքիան շատ ավելի մեծ ու հզոր տեսականի ունի, նույնը նաև Իրանը: Հայաստանը, ունենալով ղարաբաղյան հիմնախնդիր, պետք է գոնե այս երկրներին համաքայլ շարժվեր, սակայն այս առումով ոչ մի հպարտանալու բան չունենք: Այսպիսի «շռայլություն» կարո՞ղ ենք մեզ թույլ տալ:
-Թուրքիայի պես ՌԱՀ ունենալը մեր հնարավորության սահմաններից դուրս է, պարզապես մեզ պետք է այն խիստ անհրաժեշտը, որի կարիքը մենք ունենք: Խոսքը թեթև հրազենի, տակտիկական հրթիռային համակարգերի, փամփուշտի, ականի, ականանետների արտադրության մասին է: Սա մեծ ներդրումներ չի պահանջում, մանավանդ որ ժամանակին այդ ներդրումները կատարվել են: Սրանց արտադրությունն անհրաժեշտ է սեփական անվտանգությունն ապահովելու համար։ Մենք օրնիբուն խոսում ենք անկախության մասին, բայց անկախության մի մասը բանակի անկախությունն է: Չեմ ասում, որ մենք կարող ենք ՍՈՒ-31 ինքնաթիռ կամ ինքնակառավարվող հրթիռներ արտադրել, որովհետև դա մեծ ներդրումներ է ենթադրում, առավել ևս մեր պահանջները քիչ են, իսկ դրանք արտահանել մեզ ոչ ոք թույլ չի տա, այսօր զենք արտահանող երկրների թիվն այնքան էլ մեծ չէ: Բոլորն իրենց սահմանների մեջ են: Իսկ թանկ ու բարդ տեխնիկա արտադրել միայն նրա համար, որ դրանից քսան հատ ունենաս, ոչ մեկին ձեռնտու չէ: Հասկանալի է, որ այսպիսի շռայլության գնալ պետք չէ, բայց վերևում թվարկված զինատեսակների արտադրությունն ուղղակի անհրաժեշտ է, որպեսզի վերջին նռնակով մեր զինվորն ինքն իրեն չպայթեցնի: Այդպիսի արտադրություն եղել է մինչև 1999 թվականը:
-Ինչո՞ւ այդքան հեշտ հրաժարվեցինք անվտանգության ամենակարևոր երաշխիքից` ՌԱՀ-ից:
-Որոշում կայացվեց, որ զենքը դրսից էժան բերվի: Բայց պարզ էլ չէ, դա այդքան էժա՞ն էր, թե՞ ոչ: Նորմալ համարվեց, օրինակ, Չինաստանից օգտագործված հրազենը 30 դոլարով ներկրելը: Բնականաբար, նորը չի կարող այդքան արժենալ: Արդյունքում ստացվեց այն, ինչ ստացվեց, ու հիմա մենք 80-ականների զենքով ենք կռվում:
-ՏՏ ոլորտի մասնագետները հայտարարեցին, որ իրենք կարող են անօդաչու թռչող սարքեր ստեղծել: Ի՞նչ կասեք այս առնչությամբ:
-Դա իրենից ոչ մի բարդ բան չի ներկայացնում: Շատ թեթև արտադրություն է, ուղղակի դրանով պետք է զբաղվել: Այսօր Հայաստանում կան անօդաչու թռչող սարքեր, որոնք պատրաստվում են քաղաքացիական կիրառման համար՝ սեփական տարածքը հսկելու նպատակով: Սակայն դրանք մարտական ու ռազմական նպատակներով չեն կարող օգտագործվել: Եղածի բազայի վրա կարող են պատրաստել ռազմական ԱԹՍ-ներ, պարզապես ժամանակի և ֆինանսների խնդիր է:
-Գիտական ներուժը բավարա՞ր է:
-Այո, և՛ այս ոլորտի, և՛ ռազմական արտադրության մյուս ճյուղերը ոտքի կանգնեցնելու համար մարդկային ներուժ դեռ կա: Բայց մի քանի տարի անց կարող է դա էլ չլինել:
-Հայտնի է, որ ՌԱՀ-ը երկրի տնտեսության մեջ կարևոր դեր ունի, մյուս ոլորտները ձգտում են ռազմարդյունաբերությանը համաքայլ շարժվել: Այս տեսանկյունից ի՞նչ կտա մեզ ՌԱՀ-ի վերականգնումը:
-Մարդկությունն իր ողջ գործունեությունը ծավալել է զենքի շուրջ, ամեն ինչ անում է զենք ստեղծելու համար: Այս առումով առաջատարը Խորհրդային Միությունն էր, որն իր բյուջեի շուրջ 60 տոկոսը հատկացնում էր ռազմարդյունաբերությանը: Բոլոր սառնարանները, մեքենաները ռազմարդյունաբերական ձեռնարկությունների լրացուցիչ արտադրանքն էին: Ժամանակին կար Խարկովի հեծանիվների գործարան, որն իրականում արտադրում էր գնդացիրներ: Նույնիսկ անեկդոտ էին հորինել այս գործարանի մասին. գործարանի աշխատակիցներից մեկը փողոցում հանդիպում է ընկերոջը: «Ո՞Ւր ես գնում»,- հարցնում է ընկերը: «Հեծանիվ գնելու»: «Գործարանում ես աշխատում, որ մաս-մաս բերես, հեծանիվը կհավաքես»,- կատակում է ընկերը: «Երեք անգամ փորձել եմ, երեք անգամ էլ գնդացիր է դուրս եկել»,- հակադարձում է մյուսը:
-Այսօր ՌԱՀ-ը «մահացել» է, դրա եզրին է նաև տնտեսությո՞ւնը:
-Այո: Միշտ փողը դրվում էր ռազմարդյունաբերության մեջ, իսկ «քաղաքացիական» արտադրությունը կողքից շահում էր: 90-ականներին փորձեցինք առանձնացնել դրանք ու բավականին հաջող կարողացանք առաջ տանել այս ճյուղը: Մենք ոչ մեկից չենք պատճենահանել, ստեղծել ենք սեփական մոդելները: Հզոր արդյունաբերություն ունեցող ոչ բոլոր երկրներն ունեն սպառազինության սեփական տեսականի: Օրինակ, Թուրքիան սեփականը չունի, պատճենահանում, արտադրում է այս կամ այն երկրի մոդելները: Նույնիսկ Իսրայելի նման երկիրը ռուսական «Կալաշնիկով» էր արտադրում, անունը դնում` «Գալիլ»: 1996-ին Հունաստանում տեղի ունեցավ սպառազինության ցուցահանդես, Հայաստանը ևս մասնակցում էր: Արդյունքում 97-ին մեր տեսականին ներառվեց «Ջեյնս» հայտնի կատալոգում, քանի որ ոչ մի երկրից կրկնօրինակում չէինք արել: Այսքանը ստեղծելուց հետո որոշեցին, որ այս ամենը թանկ է, մեզ պետք չէ, ավելի լավ է դրսից էժան գնել:
-Այդ տարիներին դրսից զենքի արտադրման պատվեր ստացե՞լ եք:
-Իհարկե, արտահանում ունեինք, ու հենց դրա համար էլ քանդեցին: Արդեն խնդիրներ առաջացան:
-Խնդիրը դրսո՞ւմ էր, թե՞ ներսում:
-Ներսում: Ինչո՞ւ պետք է դրսից քո արտադրանքը գնեն, իսկ դու` ոչ: Սա նույնն է, թե Պիեռ Կարդենը հագնի Արմանիի կոստյումը: Կլինի՞: Կնշանակի ինքը լավը չի արտադրում, որ ուրիշից է գնում:
-Ի վերջո, այսօր հնարավո՞ր է ողջ հզորությամբ վերականգնել ՌԱՀ-ը:
-Հնարավոր է, բայց առաջին հերթին պետք է գույքագրում անել և պարզել, թե ինչ է մնացել համալիրից: Դրանից հետո կարելի է ասել` ինչ չափով այն կարող է աշխատել: Ճյուղեր կան, որ հաստատապես կաշխատեն: Հայաստանում ՌԱՀ-ը ստեղծվել է զրոյից, բայց տարածաշրջանում միակն էր, որ ԽՍՀՄ-ից անկախ արտադրել է հրազեն: Իսկ այս ամենը միայն ֆինանսով չի պայմանավորված:
-Համալիրի` հարկադիր պարապուրդի մեջ գտնվելու այս տարիներին որևէ պաշտոնյա հետաքրքրություն ցուցաբերե՞լ է դրա գործարկման առնչությամբ:
-Ամեն տարի պաշտպանության նախարարությունը կազմակերպում է սեփական արտադրության ցուցահանդեսներ: 1998-ից հետո ոչինչ չի փոխվել: Պարբերաբար հին զենքերը բերում, ցուցադրում, տանում են: Ընդ որում, դրանց մեծ մասն այն ժամանակ փորձնական նմուշների կարգավիճակ ուներ, այսինքն` դեռ արտադրության չէր ուղարկվել: Այսօր այդ կարգավիճակով էլ մնացել է, իմա` եղած գործնական նմուշը, որն իրեն, այսպես ասած, դրսևորել էր արդեն, պետք է արտադրություն մտներ: Ամեն ինչ մնացել է նախնական վիճակում:

Զրույցը` Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Ժողովրդի վրա կրակելու հրահանգն արդեն ուժի մեջ է
• Անդրանիկ Քոչարյանի ինքնախոստովանությունը
• «Նիկոլն ու իր ընտանիքը Հայաստանում ապրելու իրավունք չունեն»
• Զուր մի ջանացեք
• Չեն կարողանում ԿԳՍՄ փոխնախարար գտնել
• Հանուն Ռուսաստանի հետ միութենական միավորման նոր շարժում հիմնադրվեց
• Այս իշխանությունն իր ստվերից էլ է վախենում
• Փաշինյանի դեմ պայքարելու համար գոնե մի փոքր Նիկոլ պիտի լինել
• Մեզ պե՞տք է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, թե՞ ոչ
• «Հայաստանի Նավալնին Նիկոլ Փաշինյանն է, որը եկավ իշխանության ու քանդեց մեր երկիրը»
• Տիգրան Ուրիխանյանը Հայաստանի փրկությունը տեսնում է ՌԴ-ի հետ նոր միութենական միավորման ձևավորման մեջ
• Հայաստանի ողջ հպարտությունն ու թշվառությունն ամփոփված մեկ օրում
• Սերմացու գողացող մկների և թուխս գողացող աղվեսների ժամանակը
• Ինչու էր Փաշինյանը վեց ամիս աղերսում
• Փաշինյանն էլ է զարմացած
• Ընդդիմության հարցերով թիվ մեկ «փորձագետը»
• Նիկոլ Փաշինյանին ոչ թե ողջերն են պատժելու, հալածելու, այլ անմահացածները
• «Գոմի» հարցի լուծումը կենսական անհրաժեշտություն է
• Առանց փամփուշտների ու ԱԹՍ-ների Ադրբեջանն այսօր շռնդալից հաղթանակներ է տանում Հայաստանի դեմ
• Խորհրդարանական ընդդիմությունը լեգիտիմացրեց Փաշինյանի պաշտոնավարումը

Մեկնաբանություններ